منداڵان و خزمەتگوزاری تەندروستی

• منداڵان زۆرجار لە ماوەی ساڵانی سەرەتایی ژیان نەخۆش دەکەون، کەچی کۆئەندامی بەرگریان بەهێزتر دەبێت.
• نەخۆشی باو لەناو ساوایاندا بریتییە لە ئازاری گەدە، تا، هەڵامەت و هەوکردنی گوێ و هەروەها ئیلتیهابی ڤایڕۆسی و باکتریا وەک پزووی سترەپۆکۆک و سۆریژە.
• هەندێ پزیشک بۆ مندالان ئەنتی بیۆتیک دەدەن بە منداڵان و دڵنیابوونەوە لە تەواوکردنی پارێزی ژەمەدەرمان زۆر گرنگە.
• هەندێک منداڵ بە هۆی ئیلتیهابی گوێ تیووبی گوێچکەیان پێویستە.
• شاف یان تێکەڵەی دەرمانی تا بۆ منداڵان دەتوانیت لە دەرمانخانەکانی گەڕەک بکڕێت.

منداڵان- باشە بزانیت

• کاتێک منداڵان دێنە باخچەی ساوایان، پەیوەندیان دەبێت بە زۆر منداڵی تر و ئەمە هەندێجار لەوانەیە ئیلتیهاب و نەخۆشی دروست بکات.
• شێوازێکی باش بۆ بەرگری لە ئیلتیهاب، شۆردنی دەستی منداڵ و گۆڕینی گۆرەوی ئەوانە کاتێک لە باخچەی ساوایان دێنەوە.
• ڕشک و ئەسپێ پرسی هاوبەشی منداڵانی باخچەی ساوایان و قوتابخانەیە .
• ئامادەکردنی دەرمان لە لای پزیشک (یان دەرمانخانەکان) بۆ چارەسرەکردنی ڕشک و ئەسپێ پێویستە. هەروەها شۆردنی هەموو پەڕۆ و خاولییەکان و پاکژکردنەوەی هەموو ڕوبەرکان پێویستە.
• دەرمانخانەکان بۆ چارەسەرکردنی ئەسپێ دەرمانیان هەیە. شۆردنی بەردەوام قژی منداڵان بۆ شانەی ئەسپێ بۆ نەهێشتنی ڕشک و ئەسپێ گرنگە. دەرمانخانەکان بۆ چارەسەرکردنی ئەسپێ دەرمانیان هەیە.

منداڵان و خزمەتگوزاری تەندروستی- بەردەوامە

• بنکەی چاودێری پزیشکی یەکەم شوێنە دەتوانیت کاتی گەران بۆ خزمەتگوزاری تەندروستی بۆ منداڵان بڕۆیە ئەوێ.
• دیدار لەگەڵ سستەر و دانانی کاتی دیدار لەگەڵ پزیشک دەکرێت.
• دەشتوانیت ڕاستەوخۆ بۆ پزیشک کاتی دیدار دیاری بکەیت.
• لەگەڵ ئەوەشدا، نۆبەتی دەمی پاش نیوەڕۆ لە بنکەکانی تەندروستی چارەسەریدا کراوەن دەتوانی بڕۆیە ئەوێ
• لە ڕێگەی بنکەکانی تەندروستی چارەسەریدا سستەرەکان لە قوتابخانەی سەرەتاییدا خزمەتگوزاری پێشکەش دەکەن. گەشەکردنی منداڵان کۆنتڕۆڵ دەکەن، چاودێری گەشەی منداڵ یان خود کوتان دەکەن و سەبارەت بە پرسی پەیوەست بە تەندروستی منداڵان ڕاهێنان پێشکەش دەکەن.

پسپۆڕی منداڵان

• لە نەخۆشخانەکان و هەروەها نۆرینگە ئەهلییەکان دەتوانیت پسۆڕی منداڵان بدۆزییەوە
• بۆ نموونە، ڕەیکیاڤیک نۆرینگەیەکی منداڵانی هەیە لە Domus Medica ، Egilsgata 3 ، 101 ڕەیکیاڤیک
• دەکرێ دیدارەکان پێشووتر ئەنجام بدرێن و بۆ سەرە پاش نیوەڕۆ یان کۆتایی هەفتە خەزن کرێت(ڕەقەم تەلەفۆنی 5631000/5631010 , www.domusmedica.is)
• پزیشکانی گشتیش ڕێنمایی منداڵان دەکەن بۆئەوی ڕەوانەی پسپۆڕی منداڵانیان بکەن.
• بنکەی چارەسەتی پزیشکی منداڵانBarnaspítali Hringsins لە نەخۆشخانەی لاندسپیتالیندا هەڵکەوتووە. ئەمە بەشی خەواندنە لە نەخۆشخانە و بەشی چاودێری تایبەتی منداڵانە.

منداڵانی کەمئەندام و ئەو منداڵانەی گرفتی ڕەفتاریان هەیە

• کاتیک منداڵان تووشی کێشە دەبن، بنکەی تەندروستی یەکەم شوێنە دەبێ بڕۆنە ئەوێ. لەوێ، فەرمانبەران بە ڕاوێژکردن لەگەڵ باوانى لەسەر ڕەوانەکردنی منداڵ بۆ لای پسپۆڕ دەگەنە ئاکام.
• ئەمانە دەکرێ، پسپۆڕی منداڵان، پزیشکی دەروونی پسپۆڕ لە بواری منداڵان و هەرزەکاران و پسپۆڕی تری چاودێری بن.
• "Þroska- og hegðunarstöðin" نۆرینگەیەکە لە لایەن سیستەمی چاودێری تەندروستییەوە بەڕێوەبەرایەتی دەکرێت (Þönglabakki 1، 109 Reykjavik.) لەوێ ئەوان دەستنیشان دەکەن، ڕاوێژکاری پێشکەش دەکەن، چارەسەری و ڕاهێنان بۆ پێشکەوتن و گەشەکردن و لادانی ڕەفتاری پێشکەش دەکەن. سەردانکردن پێویستە. www.heilsugaeslan.is/serthjonusta/throska-og-hegdunarstod
• BUGL بنکەیەکی چارەسەرییە بۆ ئەو نەخۆشانەی لە بواری دەروونییەوە لە نەخۆشخانە دەکەون و بۆ ئەو منداڵان و هەرزەکارانەیە کێشەی دەروونیان هەیە. سەردانکردنی پزیشک پێویستە. www.landspitali.is/sjuklingar-adstandendur/deildir-og-thjonusta/barna-og-unglingageddeild-bugl

ئەگەر گومانت هەیە بۆ کەموکوڕی گەشەکردن، دەبێ لە بنکەی تەندروستیدا سەرە بۆ ڕاوێژ بگرییەوە. پاشان بنکە منداڵەکە دەنێرێت بۆ بنکەی دەستنیشانکردن و ڕاوێژکاری حکوومی (GRR). www.greining.is

• ڕۆڵی GRR دڵنیابوونەوەیە لەوەی ئەو منداڵانەی ئاڵۆزی ئۆتیسم یان بێ توانایی توندی گەشەکردنیان هەیە، دەسنیشانکردن، ڕاوێژکاری و سەرچاوەی پێویستیان بۆ دەکرێت بە مەبەستی زیاترکردنی هەلەکانیان و باشتربوونی کوالیتی ژیانیان.
• بەپێی ئەو یاسایانەی بۆ کەمئەندامان هەیە، ئەو منداڵانەی بە کەمئەندام دەستنیشان دەکرێن باوانیان دەتوانن لە شارەوانی ناوچەی داوای یارمەتی بکەن.
• لە لایەن شاراوانییەکانەوە خزمەتگوزاری پێشکەشی کەمئەندامان و بنەماڵەکانیان دەکرێت.
• لەوانەیە باوان شیاو بن بۆ پێدانی یارمەتی ماڵی لە ئەنیستیتۆی دابینکردنی کۆمەڵایەتی (Tryggingarstofnun - www.tr.is) بۆ یارمەتیدان بە مەبەستی چاودێری منداڵانی کەمئەندام و یارمەتیدان بۆ کرمکردنەوەی تێچوونەکانی پەیوەست بە ئەوان.
• بیمەی چارەسەری ئایسلەند (Sjúkratryggingar Íslands - www.sjukra.is) تێچوونەکانی یارمەتی پزیشکی و کەرەستەکان، هێزپێدانەوە/ ڕاهێنان و تێچوونی گەشت دەدات.
• لە کۆمەڵگای ئایسلەند، کەسانێک کەمئەندامن، پارێزراون، پاڵپشتی دەکرێن، و خزمەتگوزاری و بەشداربوونیان هەیە لە کۆمەڵگادا.

ڕێککەوتنامەی ڕێکخراوەی نەتەوەکان دەربارەی مافی کەمئەندامان

• ساڵی 2019 ئایسلەند ڕێککەوتنامەی ڕێکخراوەی نەتەوانی بۆ مافی کەمئەندامان پەسەند کرد .
• www.stjornarradid.is/media/velferdarraduneyti-media/media/acrobat-skjol/10062009SamningurUmRettindiFatladsFolks.pdf
• ئەم ڕێککەوتنامە نێوەدەوڵەتییە سەبارەت بە مافی مرۆڤە و باس لەو دەکات کەمئەندامان دەبێ ماف و دەرفەتی کەسانی تریان هەبێت و بۆ ئەمە دەبێ پاڵپشتی پێویستیان بۆ بکرێت.
• یاساکانی ڕێکەوتکەوتنامەی نێودەوڵەتی بریتین لە :
  • ڕێزگرتن لە شکۆداری و گەورەیی مرۆڤ، هەمەچەشنی، ئۆتۆنۆمی و سەربەخۆیی هەموو تاکەکان.
  • قەدەغەکردنی هەر چەشنە جیاوازی بەپێی کەمئەندامی.
  • دەرفەت و پاڵپشتی یەکسان، وەک خوێندن، ئیش، ژیانی خێزانی و ژیانی سەربەخۆ.
  • بۆ هەمووان لەبەردەستە.
  • یەکسانبوونی ژن و پیاو.
  • ڕاوێژ لەگەڵ کەمئەندامان
  • ڕاهێنان و پێشکەشکردنی ڕێککەوتنامەی نێودەوڵەتی
  • گۆڕانکاری کۆمەڵایەتی وا دەکات هەمووان دەرفەتی یەکسانیان هەبێت.

سیستەمی دانەوەی پارەکان- تێچوونەکان

• بیمەی چارەسەری ئایسلەند (Sjúkratryggingar Íslands (SÍ)) بەشێک لە تێچوونەکانی گشت خزمەتگوزاری پزیشکی و چارەسەری بۆ ئەو کەسانە دەدات بیمەی چارەسەری حکوومیان هەیە.. www.sjukra.is
• سیستەمی بیمەی چارەسەری ئایسلەند SÍ تاکەکان وا لێدەکات هەموو مانگێ ئەوپەڕی ڕێژەیەکی دیاریکراو بۆ خزمەتگوزاری چارەسەریان بدەن.
• دوا ڕادە بۆ کەمئەندامان، بەتەمەنەکان و منداڵان کەمترە.
• سیستەمی بیمە خزمەتگوزاری پێشکەشکراو لە بنکەکانی تەندروستی چارەسەری، نەخۆشخانەکان، عیادەی ئەهلی، فیسیۆتراپەکان، ئەو کەسانەی چارەسەری پیشەیی دەکەن، کەسانێک لەڕێگەی گەفتارەوە چارەسەری دەکەن و دەروونناسەکان ( لەڕێگەی سازان و ڕێکەوتن لەگەڵ SÍ، بۆ منداڵانی خوارووی 18 ساڵان) لەخۆ دەگرێت.
• ئەو کەسانەی لە دەرەوەی شاری گەورەی ڕەیکیاڤیک دەژین دەتوان بۆ تێچوونی گەشت و یان نیشتەجێبوونی مانەوە لە پەیوەندی لەگەڵ چارەسەری پزیشکی داوای یارمەتی بکەن. ئەم یارمەتییە دەبێ داوا بکرێت.
• پەنابەران وەک کەسانی تری داخڵ بە سیستەمی بیمە SÍ مافی یەکسانیان هەیە و مافی یەکسان و خزمەتگوزاری یەکسانیان هەیە. ئەوانەی لەم دواییەدا هاتوون و پاڵپشتی نێودەوڵەتیان بەدەست هێناوە، هەڵاوێردەی یاسای گشتی شەش مانگ کۆرسی چاوەڕێکردن بۆ بیمەی چارەسەریان پێدەدرێت.
• بەڕێوەبەرایەتی کۆچ (Útlendingastofnun) بۆ تۆمارکردنی کۆچبەران لە سیستەمی بیمەی چارەسەری زانیارییەکان دەنێرێت بۆ SÍ.

پۆرتاڵی مافەکانی SÍ - www.sjukra.is

• لە ماڵپەڕی بیمەی چارەسەری (SÍ) دا، www.sjukra.is پۆرتاڵی مافەکانی SÍ را دەدۆزییەوە.
• لەوێ، تاکەکان دەتوانن لەڕێگەی ناسنامەی ئەلیکترۆنییەوە "Mínar síður" (لاپەڕەکانم)یان لەبەردەست بێت.
• لەڕێگەی "Mínar Síður"ەوە، تاکەکان دەتوانن زانیاری پەیوەست بە مافی خۆیان لەگەڵ SÍ ، ڕەسیدی خزمەتگوزاری پزیشکی بەدەست بێنن و بارودۆخی خۆیان پەیوەست بە تێچوونەکانی دەرمان و تێچوونی خزمەتگوزاری پزیشکی بدۆزنەوە.
• داخڵکردنی بەبێ هەڵەی زانیاری بانک لە "Mínar síður" گرنگە بۆئەوەی SÍ دڵنیایی دەست کەوێت لە کاتی پێویستدا دەتوانێت هەر چەشنە تێچوونێک بداتەوە.

دەرمانخانەکان/ فرۆشگای دەرمان

• لە دەرمانخانەکان / Apótek، خەڵک دەرمان، بەرهەمی تەندروستی و جوانکاری لەگەڵ زۆر بەرهەمی تر دەکڕن.
• هەموو دەرمانخانەکان دەرمانسازیان هەیە. لەوێ دەتوانیت سەبارەت بە بەرهەمی دەرمان و تەندروستی لە دەرمانسازی داوا بکەیت زانیاریت پێبدات.
• زۆربەی دەرمانەکان ڕەچەتەیان پێویستە بەڵام دەرمانی تایبەت وەک دەرمانی سووک ئازار و حەساسییەت، دەرمانی ئاوسانی گەدە و گەڕانەوەی ترشی گەدە بەبێ ڕەچەتە دەفرۆشرێن.
• بە شێوەی ئەلیکترۆنی پزیشکان ڕەچەتەکان دەنێرن.
• خەڵک بۆ ئامادەکردنی دەرمانی ڕێپێدراو دەبێ کێنیتالا (ژمارە پێناسە)ی خۆیان لە دەرمانخانە پێشکەش بکەن.
• هەروەها کاتی کڕین و دەسکەوتنەوەی دەرمانی ڕێپێدراویش دەبێ بەڵگەی پێناسەی بڕواپێکراویان هەبێت.
• دەسکەوتنەوەی دەرمانی ڕێپێدراو لە لایەن کەسانی ترەوە (کەسانێک تەمەنیان سەرووی 18 ساڵانە) ڕێپێدراو نییە، مەگەر بە ئیزنی فەرمی لەو کەسەی لە ڕەچەتەکەدا هاتووە.
• ئەم مۆڵەتە دەتوانێ بە شێوەی ئەلیکترۆنی بدرێت لە www.heilsuvera.is

پارەدانی هاوبەشی بۆ کڕینی دەرمان

• دانی تێچوونەکانی بیمەی چارەسەری بۆ کڕینی دەرمانەکان بەپێی زیادبوونی تێچوونەکانی تاک لە ماوەی 12 مانگدا زیاد دەکرێت.
• کەوایە تاکەکان یەکەمجار کە دەرمان دەکڕن زۆرترین تێچوون دەدەن بەڵام دوابەدوایدا تێچوونەکە کەم دەبێتەوە (لە ماوەی دوازدە مانگدا).
• کاتێک خەڵک بۆ یەکەمجار دەرمانێک دەکڕن، خولی دوازدە مانگە دەست پێدەکات، بۆ نموونە: ئەگەر یەکەم لە 15ی ئۆگۆستی 2020دا بێت، ئەم خولە لە 15ی ئۆگۆستی 2021دا کۆتایی دێت ئەم خولە کاتێک دوبارە دەست پێدەکاتەوە تاک بۆ یەکەمجار دوبارە ئەم دەرمانە بکڕێەوە.