منداڵ بەخێوکردن
- بیرۆکەکانی تایبەت بە منداڵی و منداڵ بەخێوکردن بە تێپەڕینی کات گۆڕدراوە.
- ئەمڕۆ، منداڵێتی، کاتێکە بۆ یاری و فێربوون. دایک و باوک دەیانهەوێت کاتی خۆیان لەگەڵ منداڵەکانین تێپەڕێنن و تا دەکرێت ئاگاداری قوتابخانە و کاتەکانی خۆشگوزەرانی ئەوان بن.
- هاوکاری ماڵەوە و باخچەی ساوایان/قوتابخانە گرنگە.
- زۆربەی باوان هەروەها حەز دەکەن هاوڕێی منداڵان و باوانیان بناسن.
- لە ئایسلەند، باوان بەگشتی لە پەیوەندیدان لەگەڵ هاوڕێ یان چالاکییەکانی کاتی خۆشگوزەرانی منداڵەکانیان، لەڕێگەی مێدیای کۆمەڵایەتی بەشێوەیەکی نا فەرمیی
- منداڵەکان زۆر شت لە دەرەوەی ماڵەوە فێر دەبن و دەکەونە ژێر کاریگەری کۆمەڵگا. گرنگە کە ڕێگە بدەن بە منداڵەکان باس لە ئەزموون، بۆچوون و بیرۆکەی خۆیان بکەن.
- زۆربەی باوان هەندێجار منداڵ بەخێوکردن بە دژوار دەزانن.
- سزای جەستەیی لە ئایسلەند نایاساییە.
- نە مامۆستا و نە باوان ناتوانن لە منداڵەکانیان بدەن. ناوەندەکانی تەندروستی و خزمەتگوزاری شارەوانی خولی بەسوود لە بواری باوان پێشکەش دەکەن کە کاریگەرە لە هاندان بۆ دەرخستنی شارەزاییە ئەرێنییەکان. نموونە: www.heilsugaeslan.is/serthjonusta/namskeid/uppeldi-sem-virkar
- لە باوانێتیدا، ڕوتینی وا باشە یاسایەکی کەم بەڵام دیاریکراو هەبێت سەبارەت بە ڕێگەپێدراوبوون یان نەبوون – و پەیڕەوکردنیان. بەمەبەستی بەهێزکردنی ڕەفتاری ئەرێنی، پێویستە تێبینی بکرێت و لەکاتێکدا کە دۆخەکە بەباشی دەڕواتە بەرەوە ، منداڵەکان ستایش بکەن.
- ADHD (ئاڵۆزی زۆر جووڵەیی (Hyperactivity) و کەمی سەرنجدان) نموونەیەکە لە ئاڵۆزییەک کە دەتوانێ ببێتە هۆی ناڕەحەتی و زەحمەت بۆ منداڵ، هەم لە ژیانی تاکەکەسی و هەم لە قوتابخانە. دەتوانی یارمەتی وەرگری لەڕێگەی www.adhd.is
- ماڵپەڕی www.heilsuvera.is پەیجێکی گشتییە بە کۆڵێک زانیاری سوودمەند و بابەتی فێرکاری سەبارەت بە سەلامەتی جەستەیی و دوروونی گەشەکردن بۆ هەموو قۆناغەکانی ژیان.
- لەگەڵ ئەوەشدا، بە خوێندنەوەی وتار یان کتێب، گوێگرتن لە وانەکان، بەشداری لە کۆرسەکان یان دۆزینەوەی زانیارییەکان(بڕواپێکراو) بەشێوەی ئۆنلاین، دەکرێ لە پسپۆڕان یان هاوڕێیەکان ڕاوێژ وەرگیرێت.
-
هەرزەکارەکان
- هەرزەکارێک، تەمەن 13 بۆ 18 ساڵ، بەگشتی چەلەنجی و سەرکێشی پێوەیە، هەم بۆ گەورەکان و هەم بۆ باوان.
- کەسایەتیان خەریکە پێک دێت و گەنجەکان هەستیارن.
- تۆژینەوەکان دەریدەخات کە کاریگەرترین هەنگاوەکانی پێشگیرانە لە ئاست بەکارهێنانی کهول و مادە بێهۆشکەرەکان لە گەنجەکاندا، تێپەڕاندنی کاتی ئەرێنییە لەگەڵ باوان و ئەنجامدانی چالاکییەکانی وەرزشی و خۆشگوزەرانییە.
- گرنگە کە تێبینی ڕەفتاری هەرزەکارەکان بکەیت و خێرا لە یارمەتی بگەڕێیت، بۆ نموونە: لە قوتابخانە، دیدەنگەی پزیشکی چاودێری تەندروستی، لە دەروونناس یا ڕێکخراوەکانی ڕێگەپێدراوی خاوەن بڕوانامە ئەگەر پێویست بکات.
بەکارهێنانی تەلەفۆن و شاشە لەلایەن منداڵ و هەرزەکارەوە
- ئەمڕۆکە منداڵان لە ئاقارێکی پڕ لە ئامێری پێشکەوتوو و داهێنەرانەی تەکنەلۆجیادا گەورە دەبن. بە بەکارهێنانی ماقوڵانە لەم ئامێرانە دەتوانن بەشێک بن لە پەروەردەی باش.
- یەکەم ئەزموونەکانی منداڵان بە ئامێرە زیرەکەکان هەمیشە دەبێ بە ڕێنمایی باوان بێت و کاتی شاشەی منداڵان لە ئەستۆی باوانە.
- کاتی زۆر بۆ سەیرکردنی شاشە دەتوانێ کاریگەری نەرێنی هەبێت کە دەبێتە بەدیلێک بۆ چالاکی ئەرێنی، وەکوو مامەڵەکردن لە کۆمەڵگا، وەرزش، خەوی پێویست و شێوازی ژیانێکی تەندروست. سەیری ڕێنماییەکانی تایبەت بە کاتی نمایش بە گوێرە تەمەنی منداڵ بکە.
- www.heilsuvera.is/efnisflokkar/throskaferlid/uppeldi-barna/skjarinn-og-bornin
تا چ ماوەیەک منداڵ و هەرزەکارەکان ڕێگەپێدراون لەدەرەوە بمێننەوە
- ڕێساکانی ماوەی ڕێگەپێدراو بۆ مانەوەی منداڵ و هەرزەکاران لە دەرەوە:
- منداڵانی ژێر 13 ساڵ نابێ پاش کاتژمێر 20:00 لەناو خەڵک دابن.
- هەرزەکارانی 13 بۆ 16 ساڵان نابێ پاش کاتژمێر 22:00 لەناو خەڵک دابن، مەگەر ئەوەیکە پاش قوتابخانە، ڕووداوێکی تایبەت بە وەرزش و گەنجانەی ڕێگەپێدراو هەبێت.
- لەماوەی لە 1ی ئایار تا 1ی ئەیلوول، هەردوو گرووپ ڕیگەپێدراون بە بوونیان لە دەوەی ماڵەوە بۆ دوو کاتژمێری تر (تا کاتژمێر 22:00 وتا نیوەشەو).
- باوان مافی ئەوەیان هەیە کاتی چوونەدەرەوەی منداڵەکانیان کورت بکەنەوە. www.samanhopurinn.is
ئازادی منداڵان و هەرزەکاران
- زۆر ێک لەوانەی کە دەگوازنەوە بۆ ئایسلەند پێیان وایە کە منداڵان و هەرزەکاران لە ئایسلەند ئازادێکی زۆریان هەیە.
- منداڵان و هەرزەکاران بەگشتی بەبێ چاودێری لە دەرەوە یاری دەکەن و لەماوەی هاویندا، ئەوان زۆربەی کاتەکان تا ئێوارە لە دەرەوە دەمێننەوە.
- کۆمەڵگای ئایسلەند بەگشتی زۆر ئەمین دادەنرێت و بەهۆی کەمی جەماوەر، منداڵەکان زیاتر لە وڵاتانی تر توانیویانە بە تایبەتی بە تەنیایی لەگەڵ هاوڕییەکانیان گەشت بکەن بۆ شوێنەکانی دەوروبەریان.
- لەگەڵ ئەوەشدا، هەمیشە تەمەن و گەشەی منداڵان لەدەرەوەی ماڵەوە لەبەرچاو بگرن و سەلامەتیان مسۆگەر بکەن.
- بوونی سنوورێک بۆ منداڵان گرنگە، بۆ نموونە کاتی دیاریکراو کە قەرارە بێنەوە ماڵەوە، کاتی ئەنجامدانی واجبی ماڵەوە، کاتی خۆراک و کاتی خەوتن.
بەشداری لە چالاکییەکانی کاتی بێ ئیشی گرنگە
- بەشداری لە چالاکییەکانی کاتی بێ ئیشی، بۆ نموونە وەرزش لە زۆر لایەن یارمەتی منداڵان و هەرزەکاران دەدات، بۆ نموونە:
- بوون بە هاوڕێ.
- فێربوون و مەشقکردنی زمانی ئایسلەندی.
- بەدەستهێنانی ئەزموونی هاوبەش لەگەڵ هاوپۆلەکانی.
- پەروەردەکردنی شارەزاییە نوێیەکان
- خاچی سوور و ڕێکخراوەکانی تر یارمەتی تر پێشکەش دەکەن بۆ چالاکییەکانی کاتی بێ ئیشی بۆ منداڵانی پەنابەران و/یان ئەو خێزانانەی کە داهاتیان کەمە. هەروەها دەتوانی لە ڕێگەی خاچی سوورەوە ڕێنمایەک و هاوڕێیەکی زمانی وەرگری. www.raudikrossinn.is/hvad-gerum-vid/folk-a-flotta/flottafolk
- ئەمە گرنگە کە هەست بکەیت تۆ بەشێکی لە کۆمەڵگایەک کە لەودا دەژی. ئەمە ڕوودەدات، بۆ نـموونە، بە بەشداریکردن لە هەمان شت هەروەک ئەوانى ديكە وە بەشێوەيەكى يەكسان مامەڵەى لەگەڵ كرێت.
- لە وەرزش یان چالاکییەکانی تری کاتی بێ ئیشی، شارەزایی لە زمانی ئایسلەندی بە ڕێژەی قوتابخانە و زمانزانیی تاقی ناکرێتەوە. هەر بۆیە منداڵان و هەرزەکاران بە بەشداری لە وەها چالاکییەک دەرفەتیان هەیە کە لە سەرەتای ژیان لە ئایسلەند بگەشێنەوە.